Το παιδί μου δεν κρατάει καλά το μολύβι. Τι συμβαίνει;

«Το παιδί μου δεν κρατάει καλά το μολύβι, να ανησυχήσω;» ρωτούν συχνά οι γονείς, οι οποίοι παρατηρούν μη συνηθισμένη λαβή του μολυβιού ή ενημερώνονται σχετικά από την δασκάλα του παιδιού.

Η σωστή λαβή του γραφικού εργαλείου είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς επηρεάζει τις γραφοκινητικές δεξιότητες και κατά συνέπεια τη σχολική επίδοση ευρύτερα.

Οι γραφοκινητικές δεξιότητες αποτελούν μια σύνθετη διεργασία, μιας κι αποτελούνται από:

α) τον κινητικό σχεδιασμό και τις επιμέρους κινητικές δεξιότητες που σχετίζονται με την αίσθηση της κίνησης και περιλαμβάνουν την ανάπτυξη της αδρής κίνησης, του αδρού συντονισμού, του λεπτού συντονισμού των κινήσεων, χειρισμού, επιδεξιότητας, τις δεξιότητες της άκρας χείρας, την αντοχή στην δραστηριότητα, την πράξη ή τον κινητικό σχεδιασμό, την οπτικοκινητική οργάνωση ή συντονισμό, την πλευρίωση, τον χιασμό μέσης γραμμής σώματος, την αμφίπλευρη οργάνωση και τον στοματοκινητικό έλεγχο. Όσον αφορά στην αξιολόγηση των κινητικών λειτουργιών η έλλειψη ή ακόμα και η μη ομαλή εμφάνιση των κινητικών δεξιοτήτων σχετίζεται με δυσκολίες γνωστικές, γλωσσικές, κοινωνικές και συναισθηματικές, εφόσον οι όποιες ελλείψεις σε μια δεξιότητα επηρεάζουν άμεσα και άλλες.

β) τις δεξιότητες που σχετίζονται καθαρά με την γραφή. Οι γραφοκινητικές δεξιότητες αποτελούν σύνθετες δεξιότητες που αποσκοπούν στην επικοινωνία, στην αισθητική ευαισθησία, στην έκφραση των συναισθημάτων και των εμπειριών και σχετίζονται με την πρόοδο στο σχολείο και την εξέλιξη της ζωής. Απαιτούνται η κινητική ανάπτυξη, η ολοκλήρωση του αισθητηριακού συστήματος και η γνωστική αντίληψη. Είναι ένας συνδυασμός του σωματικού, γνωστικού και αισθητηριακού συστήματος που αλληλεπιδρά με τα κατώτερα επίπεδα των αντιληπτικών και κινητικών δεξιοτήτων και του ανώτερου γνωστικού .

Οι επιμέρους δεξιότητες που είναι απαραίτητες προκειμένου να επιτευχθεί η κατάκτηση των γραφοκινητικών δεξιοτήτων και επομένως της γραφής είναι: ο έλεγχος της λεπτής κινητικότητας, ο οπτικοκινητικός συντονισμός, οι κινητικές και γνωστικές δεξιότητες, ο κινητικός έλεγχος, ο αμφίπλευρος οπτικοκινητικός συντονισμός, ο κινητικός σχεδιασμός, ο χειρισμός του χεριού, η ιδιοδεκτικότητα, ηοπτική αντίληψη, η εστιαζόμενη προσοχή, η αισθητηριακή ετοιμότητα των δαχτύλων, ηαντιληπτικότητα, η απτική αντιληπτικότητα, η κιναισθησία και η ταχύτητα. Σε επόμενο στάδιο: η οργάνωση, η αξιοποίηση των κατάλληλων σχημάτων της μνήμης, η επίλυση προβλήματος και οιδεασμός.

Επιπλέον εργονομικοί παράγοντες που εμπλέκονται στη συγκεκριμένη δραστηριότητα των γραφοκινητικών δεξιοτήτων είναι η θέση για τη γραφή, η κινητικότητα και η σταθερότητα των άνω άκρων, ο τρόπος σύλληψης των εργαλείων γραφής, ο τύπος των εργαλείων γραφής, η θέση και η ποιότητα του χαρτιού.

Τα παιδιά από μικρή ηλικία ανακαλύπτουν και χρησιμοποιούν διάφορες λαβές, προκείμενου να πιάσουν και να εξερευνήσουν ένα αντικείμενο το οποίο τους κεντρίζει την περιέργεια. Το ίδιο συμβαίνει και με το μολύβι ή με τις μπογιές που θα χρησιμοποιήσουν για να ζωγραφίσουν. Η λαβή γραφικού εργαλείου είναι το πιο προφανές σημάδι της λεπτής κινητικότητας σχετικά με το πώς εξελίσσεται η γραφοκινητική ανάπτυξη του παιδιού.

Οι λαβές αυτές είναι η δυναμική τριποδική, η δυναμική τετραποδική, η πλευρική τριποδική λαβή, η προσαρμοσμένη τριποδική και η πλευρική τετραποδική.  Η λαβή που θα πρέπει  το παιδί να έχει κατακτήσει ως τα 5 του έτη, είναι η τριποδική σύλληψη, η οποία ενδέχεται να εμφανίζει διαφοροποιήσεις:

• Τριποδική απλή: σύλληψη μολυβιού με τα 3 δάκτυλα (αντίχειρας – δείκτης-μέσος).
• Τριποδική δυναμική: σύλληψη μολυβιού με τα 2 δάκτυλα (αντίχειρας – δείκτης) και το τρίτο δάκτυλο (μέσος) σταθεροποιεί.
• Τριποδική προσαρμοστική: σύλληψη μολυβιού με τα 3 δάκτυλα (αντίχειρας – δείκτης – μέσος), αλλά το μολύβι περνάει ανάμεσα από δείκτη – μέσο.

Προκειμένου η λαβή του μολυβιού να βελτιωθεί, με σκοπό την κατάκτηση της τριποδικής σύλληψης, το παιδί περνάει από κάποια στάδια:

1η φάση: To παιδί κρατάει το εργαλείο γραφής με τετραποδική λαβή και κάνει έσω στροφή στο καρπό. Η φορά γραφής συνήθως είναι ανάποδη (από  αριστερά προς δεξιά και από κάτω προς τα πάνω) και ίσως το παιδί καθρεπτίζει γράμματα, σύμβολα και αριθμούς.

2η φάση: Tο παιδί, μετά από γραφοκινητικές δραστηριότητες και δραστηριότητες που περιλαμβάνουν τη χρήση δακτύλων και προκαλούν ενδυνάμωση των μυών της άκρας χείρας καθώς και καλύτερο έλεγχο των κινήσεων του χεριού, αλλάζει τη θέση του καρπού και αρχίζει να βάζει το μέσο δάκτυλο στη στήριξη του εργαλείου γραφής. Συχνά το αλλάζει από τριποδική σε τετραποδική μέχρι να αυτοματοποιηθεί η ορθή λαβή συγκράτησης.

3η φάση: Tο παιδί όλο και πιο σπάνια αλλάζει τη λαβή σε τετραποδική και η ανάποδη φορά γραφής δε το εξυπηρετεί πλέον. Η ποιότητα γραφής βελτιώνεται.

4η φάση: Το παιδί μπορεί να συγκρατεί ακόμα και πινέλο με τριποδική λαβή συγκράτησης και αυτοματοποιεί τη σωστή τεχνική και την ορθή φορά γραφής. Ίσως να χρειάζεται ακόμα υπενθύμιση για διόρθωση της θέσης ή της φοράς γραφής, αλλά πλέον πιο σπάνια, μέχρι να κατακτήσει τελείως τη θέση και σωστή τεχνική.

Σημειώνεται ότι για να θεωρηθεί μια λαβή δυναμική τριποδική επιβάλλεται το μολύβι να τοποθετείται μεταξύ αντίχειρα και δείκτη και να στηρίζεται στην πλαϊνή επιφάνεια του μέσου δαχτύλου. Ο δείκτης και ο αντίχειρας σχηματίζουν έναν μικρό κύκλο κρατώντας το μολύβι. 

Πιο συγκεκριμένα:

• Όλα τα δάχτυλα βρίσκονται σε μικρή κάμψη.
• Ο δείκτης τοποθετείται ίσα ή ελαφρά μακρύτερα από τον αντίχειρα.
• Τα δάχτυλα τοποθετούνται 2,5εκ. πάνω από τη μύτη του μολυβιού για τους δεξιόχειρες και 3,5εκ. για τους αριστερόχειρες.
• Ο παράμεσος και το μικρό δάχτυλο βρίσκονται σε θέση κάμψης προς την παλάμη.
• Ο καρπός βρίσκεται ελαφρώς σε θέση έκτασης και όχι σε θέση κάμψης. Το χέρι τοποθετείται δίπλα στην παράσταση που χρωματίζει ή γράφει, όχι από πάνω.
• Η λαβή του μολυβιού παραμένει σταθερή, τα δάχτυλα δεν αλλάζουν θέση στο μολύβι ενώ κινούνται.
• Η πίεση στο μολύβι είναι ελεγχόμενη. Αν το παιδί σφίγγει πολύ τα δάχτυλα για να έχει σταθερότητα, αυτό θα μπλοκάρει τον καρπό και θα εμποδίσει τα δάχτυλα να ολοκληρώνουν με ευκολία τις κινήσεις.
• Το αντιβράχιο ακουμπά στο τραπέζι και μετακινεί το χέρι σε όλη την επιφάνεια του χαρτιού, δεν παραμένει στάσιμο.
• Δεν παρατηρείται ένταση στον ώμο, ο αγκώνας δεν είναι τεντωμένος.
• Οι κινήσεις γίνονται με τη συνεργασία όλων των αρθρώσεων του χεριού, όχι απομονώνοντας ορισμένες περιοχές (πχ δάχτυλα, καρπό).

Οι  παράγοντες που ενδέχεται να ευθύνονται για την μη λειτουργική λαβή είναι:

• Μη ανεπτυγμένες συλλήψεις από την πρώιμη ηλικία.
• Μη ανεπτυγμένος στασικός έλεγχος.
• Κακός οπτικοκινητικός συντονισμός.
• Κακή οπτική ολοκλήρωση.

Τέλος, ο εργοθεραπευτής αξιολογεί:

• Την ηλικία του παιδιού.
• Τη γραφική απόδοση (ευανάγνωστα γράμματα, ταχύτητα κίνησης).
• Τη λειτουργικότητα άκρας χείρας (όχι μόνο τη σύλληψη).

Αξιολογώντας όλα τα παραπάνω ο εργοθεραπευτής θα ορίσει από κοινού με τη διεπιστημονική ομάδα, αν αυτό είναι απαραίτητο, το θεραπευτικό πλάνο και τους εκάστοτε στόχους του παιδιού.

Ζωή Φωτεινού, Εργοθεραπεύτρια του Πρότυπου Κέντρου Ειδικών Θεραπειών «Παιδίων Πλεύση»

Γρηγορίου Λαμπράκη 407, Κερατσίνι

Τηλέφωνα επικοινωνίας είναι: 2130433829

eidikospaidagogos.gr