Παιδί & Τιμωρία: Είναι τελικά ωφέλιμη; Τι μπορούν να κάνουν εναλλακτικά οι γονείς;

Έχει αποδειχθεί επιστημονικά πως η τιμωρία δεν ωφελεί ουσιαστικά το παιδί και δεν του προσφέρει τίποτα το διδακτικό, και κυρίως η σωματική τιμωρία. 

Αντιθέτως δημιουργεί στο παιδί συναισθήματα θυμού, αδικίας και δεν το βοηθά να αντιληφθεί πώς θα πρέπει να συμπεριφερθεί μελλοντικά. Πρόκειται για μια προσωρινή ανακούφιση της έντασης και του θυμού των γονιών, χωρίς καμία ωφέλεια για το παιδί.

Είτε είναι σωματική τιμωρία είτε λεκτική απειλή, στην ουσία εκφράζει την άνιση υπεροχή του ενήλικα απέναντι στο παιδί. Η αποτελεσματικότητά της στηρίζεται σε αυτή την άνιση δύναμη και τον φόβο που δημιουργεί στο παιδί. Υποτιμά το παιδί και του δημιουργεί αισθήματα κατωτερότητας.

Αντί της τιμωρίας οι γονείς μπορούν να επιλέξουν ένα σύστημα λογικών συνεπειών.

Σύστημα Λογικών Συνεπειών

Πολλές φορές παρά τις προσπάθειες των γονέων, το παιδί αδυνατεί να συμμορφωθεί και συνεχίζει τη μη επιθυμητή συμπεριφορά. Όταν πλέον δε βοηθά η ύπαρξη ξεκάθαρων κανόνων και εντολών, οι γονείς καλό θα είναι να εφαρμόζουν ένα σύστημα λογικών συνεπειών. Στόχος ενός τέτοιου συστήματος είναι να βοηθήσει το παιδί να αναπτύξει την υπευθυνότητα και να βιώσει τις συνέπειες των πράξεων του.

Η βασική διαφορά από την τιμωρία είναι ότι για κάθε μη επιθυμητή ή εναντιωματική συμπεριφορά υπάρχει μια λογική προσυμφωνημένη συνέπεια. Αντιθέτως, στην περίπτωση της τιμωρίας, ο γονιός ενεργεί αυθαίρετα και το παιδί δε γνωρίζει από πριν για αυτή την τιμωρία.

Αρχικά, οι γονείς θα πρέπει να έχουν κάνει σαφές στο παιδί τι αναμένουν από αυτό και ποια θα είναι η συνέπεια αν δεν ακολουθήσει την εντολή – οδηγία τους. π.χ. «Θέλω να ολοκληρώσεις τις εργασίες σου και μετά μπορείς να παίξεις με τον υπολογιστή. Αν δεν τις ολοκληρώσεις, δε θα παίξεις καθόλου με τον υπολογιστή σήμερα». Πολλές φορές οι γονείς αποθαρρύνονται από την αδιαφορία του παιδιού σε οποιαδήποτε στέρηση και να επιλέξουν. Θα πρέπει να θυμούνται πως τα παιδιά προσπαθούν να διατηρήσουν την περηφάνια τους και να μη «λυγίσουν» στις συνέπειες. Είναι σημαντικό να καταλάβει το παιδί ότι εννοούν ότι θα υπάρξουν συνέπειες και να τις εφαρμόζουν. Το πιθανότερο είναι ότι σύντομα θα γίνει πιο συνεργάσιμο όταν καταλάβει πως όντως εφαρμόζονται πάντα οι συνέπειες. Πριν επιβάλλουν τη συνέπεια, είναι σημαντικό οι γονείς να έχουν κατανοήσει τους λόγους για τους οποίους το παιδί συμπεριφέρθηκε άσχημα.

Μετά την οδηγία και την αναφορά στη συνέπεια, οι γονείς θα πρέπει να δώσουν λίγο χρόνο στο παιδί να συνεργαστεί. Αν δεν το κάνει, η συνέπεια θα πρέπει να επιβάλλεται άμεσα κι όχι μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα. Κάθε φορά που το παιδί εκδηλώνει την ανεπιθύμητη συμπεριφορά, θα πρέπει να εφαρμόζεται η αντίστοιχη συνέπεια. Σε διαφορετική περίπτωση, το παιδί θα καταλάβει πως κάποιες φορές μπορεί να ξεφεύγει και να συμπεριφέρεται άσχημα χωρίς καμία συνέπεια. Η εφαρμογή των συνεπειών θα πρέπει να γίνεται με σιγουριά, ηρεμία και χωρίς να προσβάλλεται ή να μειώνεται το παιδί.

Η επιλογή των συνεπειών είναι το κλειδί της επιτυχίας ενός τέτοιου συστήματος. Οι συνέπειες θα πρέπει να είναι κατάλληλες για την ηλικία του παιδιού, να είναι ρεαλιστικές και αντίστοιχες της εναντιωματικής συμπεριφοράς. π.χ. αν το παιδί δε μαζεύει τα παιχνίδια του, δεν είναι λογική συνέπεια να μην ξαναδεί τηλεόραση για έναν μήνα. Αντιθέτως, είναι λογική συνέπεια να μη δει τηλεόραση το απόγευμα ή να μη φάει γλυκό μετά το φαγητό.

Επίσης, οι συνέπειες θα πρέπει να μπορούν να είναι εφαρμόσιμες και να μπορούν να ελεγχθεί η εφαρμογή τους από τους γονείς. π.χ. μπορούν να ελέγξουν αν το παιδί θα παίξει με τον υπολογιστή για ένα απόγευμα όχι όμως και για έναν μήνα. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να ελέγξουν αν εφαρμόζεται μια τόσο μακροχρόνια συνέπεια. Εξάλλου οι συνέπειες θα πρέπει να είναι σύντομες για να δίνεται η ευκαιρία στο παιδί να δείξει ότι έμαθε την επιθυμητή συμπεριφορά. Η συνέπεια καλό θα είναι να στερεί από το παιδί κάτι ευχάριστο κι όχι να του επιβάλλει κάτι δυσάρεστο, γιατί τότε είναι τιμωρία κι όχι συνέπεια.

Μετά την εφαρμογή της συνέπειας, θα πρέπει να αποφεύγεται η αναφορά στην ανεπιθύμητη συμπεριφορά ή οποιαδήποτε μομφή προς το παιδί. Οι γονείς θα πρέπει να θυμούνται πως σημαντικότερο όλων είναι να μην εστιάζουν μόνο στην ανεπιθύμητη συμπεριφορά. Ο έπαινος κι ανταμοιβή της επιθυμητής συμπεριφοράς θα έχει σημαντικότερα και πιο ωφέλιμα αποτελέσματα για το παιδί.

Υπ. Δρ Φώτης Παπαναστασίου

Ειδικός Παιδαγωγός / Συγγραφέας

MSc Σχολική Ψυχολογία

eidikospaidagogos.gr