Η δειλία στο χώρο του σχολείου, ως φαινόμενο, έχει αρχίσει να διερευνάται συστηματικά τα τελευταία μόλις χρόνια. Αυτό ίσως να οφείλεται στο γεγονός ότι η συμπεριφορά αυτή δε δυσχεραίνει τη λειτουργία της τάξης, όπως η επιθετική συμπεριφορά. Ωστόσο, παρόλο που τα δειλά παιδιά ίσως να μην τραβούν πολύ την προσοχή, είναι πια ξεκάθαρο ότι έχουν ανάγκη να «τα προσέξουμε».Άλλωστε, η δειλία φαίνεται να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ψυχοκοινωνική προσαρμογή του παιδιού, καθώς μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις κοινωνικές του σχέσεις, αλλά και να οδηγήσει σε κακή σχολική επίδοση.
Τι είναι η δειλία
Είναι ένα συναίσθημα συστολής, αμηχανίας και φόβου απέναντι στους ανθρώπους ή σε διάφορες κοινωνικές συνθήκες. Έτσι, λοιπόν, ντροπαλό ή δειλό θεωρείται ένα παιδί που εκδηλώνει συμπτώματα άγχους και αναστολές στη συμπεριφορά του, όταν έρθει αντιμέτωπο με νέες καταστάσεις, χώρους ή άτομα. Το παιδί νιώθει άβολα όταν βρίσκεται ανάμεσα σε άλλους, ενώ στις συναλλαγές του χαρακτηρίζεται από έλλειψη αυτοπεποίθησης και ανησυχεί πολύ για το πώς το βλέπουν οι άλλοι. Έχει βρεθεί ότι η συστολή στη συμπεριφορά συνδέεται άμεσα με σημαντικές πτυχές της προσωπικότητας, όπως η αυτοεικόνα του παιδιού, η σειρά γέννησης στην οικογένεια, η ευαισθησία των γονιών απέναντι στη συστολή του παιδιού, καθώς και οι εμπειρίες του παιδιού στο σπίτι και το σχολείο.
Η δειλία οφείλεται σε διάφορα αίτια, κυριότερα από τα οποία είναι:
• Η ιδιοσυγκρασία. Ένα παιδί μπορεί να έχει την προδιάθεση να εξελιχθεί σε ντροπαλό. Είναι γεγονός ότι η ιδιοσυγκρασία κληρονομείται με τη γέννησή μας, ωστόσο η συμπεριφορά του παιδιού επηρεάζεται και διαμορφώνεται από εμπειρίες και ερεθίσματα του περιβάλλοντος.
• Η συναισθηματική ανασφάλεια. Αυτή ξεκινάει πολύ νωρίς μέσα από την ποιότητα των σχέσεων που αναπτύσσουν οι γονείς με τα παιδιά τους. Σημαντικό ρόλο παίζει η αποδοχή του παιδιού από τους γονείς, η συναισθηματική διαθεσιμότητα, το ενδιαφέρον και η προσοχή που του δίνουν. Σε αντίθετη περίπτωση, δημιουργείται έλλειψη εμπιστοσύνης προς τον εαυτό του και προς τους άλλους, κάτι που μπορεί να οδηγήσει το παιδί σε συναισθηματική απομόνωση από τους γύρω του και αργότερα στη συστολή και τη δειλία.
• Η υπερπροστασία. Όταν στο παιδί δεν δίνεται η ευκαιρία να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες που συναντά και να γίνει κοινωνικά ανεξάρτητο, αλλά αντίθετα προστατεύεται υπερβολικά από τους γονείς του, τότε μπορεί να παρουσιάσει έλλειψη κοινωνικού θάρρους και δειλία.
• Η έλλειψη ευκαιριών για απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων. Το παιδί που δεν έχει ενθαρρυνθεί από μικρό να αποκτήσει κάποιες δεξιότητες όπως τη συμμετοχή στην ομάδα των συνομηλίκων, τη συνεργασία, την ανάληψη πρωτοβουλίας, την έκφραση των συναισθημάτων, είναι πιθανό να παρουσιάσει αναστολές στη συμπεριφορά του. Αυτές οι δεξιότητες είναι αποτέλεσμα του τρόπου λειτουργίας της οικογένειας, αλλά και της επαφής και επικοινωνίας με τους συνομηλίκους και το ευρύτερο περιβάλλον.
Πότε η δειλία αποτελεί πρόβλημα
Η δειλία είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που όλοι οι άνθρωποι το βιώνουν σε κάποια στιγμή της ζωής τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις εκδηλώνεται περιστασιακά μόνο σε συγκεκριμένες κοινωνικές περιστάσεις (όπως το να μιλήσει κανείς μπροστά στην τάξη ή να βρεθεί με άγνωστους ανθρώπους). Αν και όλα τα παιδιά είναι ντροπαλά μερικές φορές, κάποια είναι τόσο πολύ που δε μπορούν να αντιδράσουν σε κανένα ερέθισμα. Στην περίπτωση αυτή η δειλία έχει γίνει μόνιμο χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς τους. Στην ουσία αυτά τα παιδιά θέλουν να επικοινωνήσουν και να κοινωνικοποιηθούν, αλλά ο φόβος τους είναι πιο δυνατός από την επιθυμία τους. Η συστολή αρχίζει να είναι πρόβλημα στην περίπτωση που το παιδί έχει εσωτερικεύσει αυτόν τον χαρακτηρισμό, οπότε επηρεάζεται σημαντικά η αυτοεικόνα του (ο τρόπος που βλέπει τον εαυτό του), ώστε αυτή να καθοδηγεί και να καθορίζει την κοινωνική του συμπεριφορά. Η δειλία δεν είναι φοβία, ούτε βέβαια νοητική διαταραχή. Οι ντροπαλοί άνθρωποι νιώθουν αναμφίβολα αμηχανία και συστολή μπροστά σε νέες κοινωνικές συνθήκες. Η δειλία όμως που δεν αντιμετωπίζεται μπορεί να γίνει κοινωνική φοβία.
Πώς μπορεί ο εκπαιδευτικός να διακρίνεια τα δειλά παιδιά
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τα δειλά παιδιά είναι το γεγονός ότι οι εκπαιδευτικοί έχουν την τάση να τα αγνοούν, απλά και μόνο επειδή δεν τους ενοχλούν, δεν προκαλούν, δεν κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Δείχνουν μάλιστα συχνά ότι είναι συνεργάσιμα, πρόθυμα να βοηθήσουν, καλοί ακροατές στη συζήτηση. Όμως, για αυτούς ακριβώς τους λόγους το εσωτερικό τους άγχος, η μοναξιά και η μελαγχολία περνούν συνήθως απαρατήρητα. Οι συνεσταλμένοι μαθητές χάνουν σημαντικές κοινωνικές ευκαιρίες και επιπλέον αισθάνονται συχνά μοναξιά, θλίψη και απόρριψη. Χρειάζονται λοιπόν βοήθεια και από τον εκπαιδευτικό προκειμένου να πιστέψουν στον εαυτό τους, αλλά και να εμπλουτίσουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες. Καταρχήν, είναι σημαντικό ο εκπαιδευτικός να μπορέσει να εντοπίσει το δειλό μαθητή μέσα στην τάξη και στη συνέχεια να δείξει ευαισθησία προς τις ανάγκες του ανοίγοντας ένα κανάλι επικοινωνίας μαζί του.
Ποια είναι τα πιθανά σημάδια δειλίας:
• Το παιδί φαίνεται συνεσταλμένο και κάνει έντονη προσπάθεια να περάσει απαρατήρητο
• Συχνά δυσκολεύεται να προσεγγίσει άλλα παιδιά, ή να συμμετάσχει σε ομαδικές δραστηριότητες
• Δεν κάνει εύκολα φιλίες ή παρέα με τα άλλα παιδιά στο σχολείο και έτσι απομονώνεται
• Δείχνει έντονη ευαισθησία στο ενδεχόμενο απόρριψής του και ανησυχεί υπερβολικά για την εικόνα που έχουν τα σημαντικά για αυτό πρόσωπα
• Δε διαθέτει τις κοινωνικές δεξιότητες που απαιτούνται για να ξεκινήσει και να διατηρήσει τις επαφές του με τα άλλα παιδιά ή διστάζει να τις χρησιμοποιήσει
• Αποφεύγει να σηκώσει το χέρι του για να πει μάθημα και πολλές φορές δεν απαντάει σε ερωτήσεις
• Φοβάται ότι θα αξιολογηθεί αρνητικά ή θα γελοιοποιηθεί από τους άλλους
• Κάνει αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό του πχ. «δεν με αγαπάει κανείς, δεν αρέσω στους άλλους, κανείς δεν με θέλει για παρέα»
• Αποφεύγει να ζητήσει βοήθεια από τον εκπαιδευτικό
• Δεν θέλει να συμμετάσχει σε σχολικές εκδρομές και εκδηλώσεις
• Παρουσιάζει δυσχέρειες στον λόγο (πχ. μιλά πολύ σιγά και διστακτικά ή πολύ δυνατά και γρήγορα ή απαντά μονολεκτικά)
• Αποφεύγει τη βλεμματική επαφή, κοκκινίζει ή χάνει το χρώμα του όταν του μιλούν
• Παρουσιάζει νευρικότητα στη συμπεριφορά του (τρέμουν τα χέρια του, τρώει τα νύχια του, ιδρώνει)
Τι μπορεί να κάνει ο εκπαιδευτικός
Η διαχείριση της τάξης είναι μια πολύπλοκη διαδικασία. Ο τρόπος με τον οποίο ο εκπαιδευτικός συντονίζει την τάξη του και η σχέση που αναπτύσσει με τους μαθητές, συμβάλλουν στην ανάπτυξη και βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων τους. Ιδιαίτερα όμως στην περίπτωση του δειλού μαθητή, ο εκπαιδευτικός μπορεί να δράσει υποστηρικτικά, ενισχύοντας έτσι την αυτοπεποίθησή του και βοηθώντας τον να εμπλουτίσει τις κοινωνικές του δεξιότητες.
Πιο συγκεκριμένα:
• Επιδιώξτε να προσεγγίσετε το παιδί με διακριτικό τρόπο, αποφεύγοντας να το φέρετε σε δύσκολη θέση
• Δώστε του προσοχή και ενθάρρυνση με ένα χαμόγελο, ένα φιλικό χτύπημα στην πλάτη ή μια καλή κουβέντα
• Αναθέστε του ευθύνες ανάλογες προς τις ικανότητές του, δώστε του ένα βοηθητικό ρόλο μέσα στην τάξη, καθώς και την ευκαιρία να αναλάβει πρωτοβουλίες
• Αποφύγετε την ετικετοποίηση του παιδιού, την κριτική, την πίεση, τη σύγκριση με άλλα παιδιά, αλλά και τις υπερβολικές απαιτήσεις από εκείνο
• Δημιουργείστε ένα κλίμα μέσα στην τάξη που να ενισχύει την πεποίθηση ότι τα λάθη και οι αποτυχίες δεν είναι μόνο αποδεκτά , αλλά και αναμενόμενα και μπορούμε να τα βλέπουμε σαν ευκαιρίες για μάθηση
• Το δειλό παιδί χρειάζεται επιβεβαίωση και αποδοχή. Δώστε του την ευκαιρία να δείξει τις ικανότητές του και να λειτουργήσει ανεξάρτητα και αυτόνομα – έτσι ενισχύεται η αυτοεκτίμησή του
• Να είστε πάντα πρόθυμοι να αναγνωρίζετε και να ενισχύετε ακόμη και τα μικρότερα σημάδια προόδου και ανάπτυξης
• Το παιδί που έχει αναστολές στη συμπεριφορά του χρειάζεται βοήθεια για να γίνει πιο κοινωνικό. Χρειάζεται να του δίνονται ευκαιρίες για κοινωνικές επαφές με τα άλλα παιδιά. Μέσα από τη συμμετοχή του σε δραστηριότητες με συνομηλίκους, το παιδί θα πάρει το σεβασμό, την αποδοχή και τη στήριξη που χρειάζεται
• Παρακινήστε τους μαθητές να εργάζονται περισσότερο ομαδικά και να επιλέγουν την ομάδα με την οποία αισθάνονται πιο άνετα, έτσι ώστε και το δειλό παιδί να μπορέσει να προσαρμοστεί και να ενταχθεί πιο εύκολα στην ομάδα των συνομηλίκων
• Όταν η δειλία του παιδιού παρατείνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα, συζητήστε με τους γονείς και εξηγήστε τους ότι με κατάλληλους χειρισμούς και με την εκτίμηση της κατάστασης από κάποιον ειδικό, σε περίπτωση που χρειαστεί, το πρόβλημα θα ξεπεραστεί.
Η ενίσχυση και η επικέντρωση σε αυτά που μπορεί -και όχι σε αυτά που δε μπορεί – να κάνει το δειλό παιδί, η ζεστή προσέγγιση και η δημιουργία ενός θετικού κλίματος στην τάξη, του επιτρέπουν να πιστέψει στον εαυτό του και να εξελίξει τις ικανότητες και δυνατότητές του. Συμπερασματικά, ο εκπαιδευτικός με τους κατάλληλους χειρισμούς μπορεί να προσφέρει στο παιδί αίσθημα ικανοποίησης και σιγουριάς και τότε τα αποτελέσματα στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του είναι εντυπωσιακά.
Πηγή: www.infokids.com.cy
