Αυτοματοποίηση: Το κλειδί για μία επιτυχημένη θεραπεία ομιλίας (Δραστηριότητες)

24/02/2022

Η θεραπεία μιας διαταραχής της ομιλίας οδηγεί στην αντικατάσταση μιας παλιάς συνήθειας με μία νέα.

Έχετε δοκιμάσει να κόψετε το τσιγάρο; Να σταματήσετε να τρώτε τα νύχια σας; Να διαβάζετε περισσότερο και να βλέπετε λιγότερη τηλεόραση; Οι άνθρωποι συνήθως αντιστεκόμαστε σε τέτοιου είδους αλλαγές γιατί μας κάνουν να νιώθουμε άβολα. Κάπως έτσι συμβαίνει όταν παρεμβαίνουμε για να αλλάξουμε μια διαταραχή ομιλίας.

Για να αλλάξουμε συνήθειες χρειάζεται επίγνωση, μνήμη, θέληση, αποφασιστικότητα, επιμονή, αυτοέλεγχος. Μέρος της δουλειάς ενός λογοθεραπευτή είναι να ενεργοποιήσει αυτά τα χαρακτηριστικά στους θεραπευόμενούς του ώστε να κατακτήσουν την κορυφή της νέας τους δεξιότητας ομιλίας: την αυτοματοποίηση ή αλλιώς γενίκευση του ήχου στον ελεύθερο λόγο.

Η αυτοματοποίηση για την επιστήμη της λογοθεραπείας είναι η ικανότητα του ατόμου να μεταφέρει μία νέα δεξιότητα ομιλίας που έχει μάθει στον έξω κόσμο, σε όλα τα περιβάλλοντα πέρα από τον χώρο θεραπείας. Τότε και μόνο τότε μπορούμε να μιλάμε για πλήρη κατάκτηση του στόχου και τότε μπορεί να θεωρηθεί η θεραπεία ολοκληρωμένη. Στη θεραπεία των αρθρωτικών και φωνολογικών διαταραχών η γενίκευση του ζητούμενου ήχου σε κάθε πλαίσιο είναι για πολλούς θεραπευόμενους η δυσκολότερη και πιο απαιτητική διαδικασία ολόκληρου του θεραπευτικού προγράμματος. Κάποιοι κάνουν τη μετάβαση ευκολότερα και άλλοι χρειάζονται προσεκτική και συστηματική καθοδήγηση.

Οι αποτελεσματικότερες τεχνικές αυτοματοποίησης απαιτούν αυτοέλεγχο από τον θεραπευόμενο. Επιλέγονται προσεκτικά με βάση παράγοντες όπως η ηλικία, το γνωστικό και γλωσσικό επίπεδο, η ακουστική ικανότητα, οι κινητικές δεξιότητες, τα ενδιαφέροντα και η προσωπικότητα του θεραπευόμενου, ο χρόνος και το διαθέσιμο υλικό, ο βαθμός εμπλοκής της οικογένειας στη διαδικασία. Όπως και τα υπόλοιπα στάδια χρειάζεται προσεκτική εποπτεία από τον λογοθεραπευτή. Η γενίκευση δεν είναι η απαγγελία λιστών λέξεων με τον ήχο αρθρωμένο σωστά, ούτε η ανάγνωση λέξεων ή κειμένων με τον ήχο αρθρωμένο σωστά, ούτε η επανάληψη λέξεων με τον ήχο αρθρωμένο σωστά, ούτε η διαρκής διόρθωση από τον συνομιλητή. Όλες αυτές είναι διαδικασίες που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία αλλά δε βοηθούν την αυτοματοποίηση του ήχου στον αυθόρμητο λόγο. Μπορεί κάποιες από αυτές τις τεχνικές να εφαρμοστούν για να βοηθήσουν την έναρξη της γενίκευσης αλλά η ίδια η διαδικασία στοχεύει στον αυθόρμητο λόγο και οι τεχνικές που την αφορούν περιλαμβάνουν ελεύθερη ομιλία. Οι λογοθεραπευτές συνδυάζουμε την εξάσκηση με το παιχνίδι όταν εργαζόμαστε με παιδιά ώστε να επιτύχουμε αυτή τη φυσικότητα στην αλληλεπίδραση και σε όλες τις διαδικασίες που απαιτείται να συμβούν κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Η γενίκευση μπορεί να απαιτεί πολλές επαναλήψεις ή περισσότερη εξάσκηση μέσα από διασκεδαστικές δραστηριότητες. Η εξισορρόπηση μεταξύ του παιχνιδιού και της δουλειάς δημιουργεί το θετικότερο κλίμα για την ενεργοποίηση της αυτοματοποίησης καθώς εξασφαλίζει την επαρκή εξάσκηση με τη λειτουργική απόδοση.

Κάποιες δραστηριότητες αυτοματοποίησης ήχων της ομιλίας είναι:

Walkie-Talkies: σε ποιο παιδί δεν αρέσει να μιλά στο τηλέφωνο ή στον ασύρματο; Συνδυάζουμε με παιχνίδια ρόλων ή σενάρια (πχ. γινόμαστε πυροσβέστες που πηγαίνουμε να σβήσουμε τη φωτιά). Μεγάλη επιτυχία έχει επίσης το “τηλέφωνο” που φτιάναμε ως παιδιά με τα ποτήρια και τον σπάγκο!
Οριοθέτηση: οριοθετούμε τον χρόνο, τον τόπο ή το πρόσωπο στο οποίο θα προσπαθεί το παιδί να μιλά με τον ήχο του σωστά (πχ. κάθε πρωί 8:00 με 8:20, κάθε φορά που είναι στο αυτοκίνητο ή όποτε μιλά στη γιαγιά). Έτσι, μαθαίνει να αυτοελέγχεται σε ένα ασφαλές και άνετο περιβάλλον πριν αρχίσει να γενικεύει τον ήχο παντού και πάντα.
Μπουμ! παραλλαγής: αντί για επανάληψη της λέξης, φτιάχνουμε προτάσεις ή μικρές ιστορίες με κάθε λέξη που βρίσκουμε ή συνεχίζουμε την ίδια ιστορία εναλλάξ.
Τα ζάρια ιστοριών Rory’s Cubes με κάθε τρόπο.
Το παιχνίδι Dobble.
Το παιχνίδι Στο κεφάλι το ‘χω.
Το παιχνίδι Μάντεψε ποιος.
Παιχνίδια ρόλων και δραματοποίηση.
Η χαμένη λέξη: Φτιάχνουμε μια πρόταση από την οποία λείπει μια λέξη και πρέπει το παιδί να την επαναλάβει προσθέτοντας όποια λέξη θέλει στο κενό. Πχ “νομίζω πως υπάρχει ένα ________ μέσα στη σούπα μου”. Συμπληρώνουμε την πρόταση εναλλάξ αλλάζοντας κάθε φορά τη λέξη. Συνδυάζεται υπέροχα με τα walkie-talkies.
Εξωγήινοι: φανταζόμαστε πως είμαστε εξωγήινοι που επισκέπτονται τη γη και ονομάζουμε πράγματα του περιβάλλοντός μας με ψευδολέξεις.
Σπασμένο τηλέφωνο: όταν δουλεύουμε σε ομάδα ή στο σπίτι.
Αλυσίδες λέξεων: Πρόκειται για παιχνίδι μνήμης. Ο πρώτος αναφέρει μία λέξη, οδεύτερος επαναλαμβάνει την πρώτη λέξη και προσθέτει άλλη μία, ο επόμενος (ή εναλλάξ) επαναλαμβάνει τις δύο πρώτες λέξεις και προσθέτει μία τρίτη. Συνήθως το παιχνίδι ξεκινά με μία φράση όπως “Στο δρόμο είδα μία ____, μία _______ και έναν _______” ή “Από το μαγαζί αγόρασα ένα _____ και ένα _______”. Το παιχνίδι συνεχίζεται μέχρι κάποιος παίκτης να μην μπορεί να θυμηθεί την αλυσίδα των λέξεων.
Χτίσε μία ιστορία: Απαιτητικό αλλά με εξαιρετικά οφέλη, το παίζουμε κυρίως με μεγαλύτερα παιδιά. Ο ένας μας ξεκινά λέγοντας μία λέξη και ο άλλος συμπληρώνει με την επόμενη ώστε να διατηρείται μια σχετική μορφο-συντακτική ομαλότητα, πχ. “Εγώ-έχω-τέσσερα-πόδια-που-κοιμούνται-στην-μπανάνα-και-τίποτε-δεν-γελάει-γύρω-από-τον-ουρανό-κλπ”. Η “δόμηση” συνεχίζεται μέχρι να σκάσουμε στα γέλια ή να βαρεθούμε. Η ηχογράφηση βοηθά στην αυτοδιόρθωση και στη διασκέδαση! Μία απλούστερη παραλλαγή του παιχνιδιού μπορεί να γίνει χρησιμοποιώντας τα Rory’s Cubes. Μαθαίνουμε τις ημέρες, τους μήνες, να λέμε την ώρα και να μετράμε.
Τυφλόμυγα: Κρύβω μερικά αντικείμενα σε μια αδιαφανή τσάντα ή μέσω αισθητηριακού παιχνιδιού και καθώς ψηλαφίζει το παιδί, είτε πρέπει να βρει τι είναι αυτό που κρατά ή να το περιγράψει για να το μαντέψω.
Κυνήγι θησαυρού: Εκτός από τον κλασσικό τρόπο με τα κρυμμένα αντικείμενα στο χώρο, υπάρχει και η λίστα. Φτιάχνουμε μια λίστα με λέξεις ή εικόνες ανάλογα με το αν γνωρίζει ανάγνωση ή όχι με πράγματα που μπορεί να συναντήσει στη μέρα του. Πρέπει να σημειώσει όσα βρήκε. Πχ. ψιψίνα, ψητό, ψωμί, ψαροκάικο, ψησταριά, ψείρα (ποτέ δεν ξέρεις), ψάρι, ψεκαστήρας.
Κινούμενα σχέδια και παραμύθια: ζητάμε από το παιδί να μας περιγράψει ένα σύντομο επεισόδιο κινουμένων σχεδίων που είδε ή να μας αφηγηθεί το παραμύθι που διάβασε.
Μάντεψε τι ζωγραφίζεις: Το παιδί μας δίνει σαφείς οδηγίες για να ζωγραφίσουμε μια παράσταση που έχει στο μυαλό του, πχ. “ζωγράφισε μία ευθεία γραμμή, δίπλα κάνε άλλη μία. Ένωσέ τις πάνω άκρες μεταξύ τους με μία άλλη γραμμή κλπ”. Εμείς δεν ξέρουμε τι ζωγραφίζουμε, ωστόσο η εικόνα θα αποκαλυφθεί εάν ακολουθήσουμε πιστά τις οδηγίες του παιδιού και φυσικά εάν μας έχει δώσει τις σωστές οδηγίες. Συνήθως το αποτέλεσμα είναι σουρεαλιστικό αλλά έχει κι αυτό την ομορφιά του.
Παζλ: Αν και θεωρείται σιωπηλή ασχολία, μπορούμε μέσω ερωτήσεων να ενθαρρύνουμε τη λεκτική επικοινωνία.
Ψώνια: Καθώς πρόκειται για καθημερινή δραστηριότητα της οικογένειας μπορεί να αποτελέσει το τέλειο πλαίσιο αυτοματοποίησης του ήχου. Από την καταγραφή της λίστας με τα ψώνια, το δρομολόγιο, την επιλογή των προϊόντων, την πληρωμή μέχρι και την τακτοποίησή τους στο σπίτι, δεν υπάρχει λεπτό και λέξη χαμένη.
Αυτοσχέδια βιβλία: Συγκεντρώνουμε εικόνες με λέξεις με τον ήχο-στόχο ή ενθαρρύνουμε το παιδί να τις ζωγραφίσει και φτιάχνουμε ένα βιβλίο με τη δική μας μοναδική και άκρως ενδιαφέρουσα ιστορία για να αφηγηθεί ξανά και ξανά στους οικείους του, πχ. “Ένα σπουδαίο Σάββατο ο Σάκης το σοβαρό σκουλίκι συνάντησε τον Σωτήρη το σαλιωμένο σαλιγκάρι που σήκωνε σίδερα δίπλα στο στοιχειωμένο σπίτι του στρατηγού Στέλιου του σκίουρου.”