Τι είναι η Φωνολογική Ενημερότητα και γιατί είναι τόσο σημαντική;

Πολλές φορές οι γονείς ενημερώνονται για την έλλειψη φωνολογικής ενημερότητας των παιδιών τους,

 αλλά σπάνια τους δίνεται η δυνατότητα να κατανοήσουν τη χρησιμότητά της και πώς μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση του ελλείμματος. Το παρακάτω κείμενο λοιπόν, στοχεύει στο να διασαφηνίσει τον όρο ‘φωνολογική ενημερότητα’ και να περιγράψει την αναγκαιότητα της.

Η κατάκτηση της μητρικής γλώσσας πραγματοποιείται από το παιδί σταδιακά και με φυσικό τρόπο μέσα από δύο «εσωτερικούς μηχανισμούς» που οδηγούν στη σωστή χρήση της γλώσσας. Ο πρώτος μηχανισμός ονομάζεται «παραγωγή» και είναι η μετατροπή των σκέψεων μας σε λέξεις και η μετατροπή των λέξεων, αυτών σε μεμονωμένους ήχους. Και ο δεύτερος μηχανισμός είναι η «κατανόηση» όπου ο ήχος γίνεται λέξη και η λέξη παίρνει νόημα.

Για να κατακτήσουμε μια γλώσσα πρέπει να αντιλαμβανόμαστε τους κανόνες και τους μηχανισμούς της. Ένα παιδί μπορεί να παράγει σωστά μια λέξη με νόημα όταν την ακούει καθαρά αλλά κι όταν την αντιληφθεί ακουστικά κι αναλύσει τα στοιχεία και τους συνδυασμούς της. Τι σημαίνει όμως αυτό;

Η κάθε γλώσσα αποτελείται από τους δικούς της ήχους (=φωνήματα), οι οποίοι είναι αλληλένδετοι. Η διάκριση αυτών των ήχων δεν είναι μόνο το να ακούει το παιδί τις λέξεις (= ακουστική αντίληψη) και να τις επαναλαμβάνει (= εκφορά/άρθρωση) αλλά και να κατανοεί το νόημα αυτών (π.χ. ψέμα-δέμα-θέμα-ρέμα).

Επίσης, η τοποθέτηση των φωνημάτων στη σωστή θέση της λέξης είναι σημαντική (π.χ. έλαβα-έβαλα, κάρμα- μάρκα), διότι η τροποποίηση ή η αντικατάσταση των φωνημάτων μπορεί να αλλάξει το νόημα των λέξεων όπως παρατηρείται και στα παραπάνω παραδείγματα. Συνεπώς, η αντίληψη και η διάκριση των ήχων μιας γλώσσας αποτελεί βασική προϋπόθεση για την κατανόηση του λόγου και κατ’ επέκταση για την καθημερινή χρήση αυτής.

Για να μπορέσει το παιδί να πραγματοποιήσει την παραπάνω διαδικασία θα πρέπει να μπορεί να διακρίνει τον κάθε ήχο μεμονωμένα. Η μεμονωμένη παραγωγή φωνημάτων (π.χ. πες ‘σ’ -> ‘σσσσ’) αρχίζει από τον πρώτο χρόνο ηλικίας του παιδιού. Όμως, αυτό δεν αποτελεί στοιχείο κατάκτησης της φωνολογίας εφόσον για την εκφορά μιας ολόκληρης λέξης απαιτείται ανάλυση όλων των φωνημάτων (=ήχων) αυτής.

Για παράδειγμα, η εκφορά της λέξης «μήλο» αποτελείται από τα φωνήματα «μ» «ή» «λ» «ο», τα οποία το παιδί σε μεγαλύτερη ηλικία πρέπει να είναι σε θέση να ξεχωρίζει και να ξέρει ποια είναι ακριβώς η θέση του κάθε φωνήματος μέσα στη λέξη «μήλο». Η ακουστική διάκριση, λοιπόν, προηγείται της άρθρωσης. Το παιδί μπορεί να διακρίνει ακόμα και ήχους που δεν μπορεί να παράγει.

Τα παραπάνω αποτελούν τη βάση για την κατάκτηση των μηχανισμών ανάγνωσης και γραφής. Όταν, λοιπόν, η ανάλυση των ήχων από το παιδί γίνεται αυτόματα και δε χρειάζεται η προσπάθεια για την κωδικοποίηση των γραμμάτων, τότε θα είναι έτοιμο για την εκμάθηση γραμματικών/ορθογραφικών κανόνων.

Σε αντίθετη περίπτωση το παιδί θα δυσκολευτεί αρκετά κατά την ακαδημαϊκή του πορεία συγχέοντας γραφήματα, αντικαθιστώντας γραφήματα και πολλές φορές με δυσκολία να ακολουθήσει το τμήμα του κατά την διάρκεια του μαθήματος της γλώσσας κι όχι μόνο. Ενώ μπορεί να επηρεαστεί και σε κοινωνικό-συναισθηματικό επίπεδο εφόσον θα υπάρχουν δυσκολίες κατά την ομιλία.

Η φωνολογική διαταραχή είναι μια θεραπεύσιμη, σε μεγάλο ποσοστό, δυσκολία που πολλά παιδιά εμφανίζουν. Στις μικρότερες ηλικίες (από τα 4 έτη και μετά) ‘ακούγεται’ κατά την ομιλία τους εφόσον συγχέουν τα φωνήματα ή τα παραλείπουν. Σε μεγαλύτερης ηλικίας παιδιά που δεν έχουν παρουσιάσει δυσκολίες μέχρι την έναρξη του δημοτικού, μπορεί να φανεί κατά την ανάγνωση και την γραφή.

Τα παιδιά με φωνολογικές δυσκολίες θα πρέπει να αξιολογούνται από έναν λογοθεραπευτή. Αν κριθεί αναγκαίο το παιδί θα πρέπει να ξεκινήσει λογοθεραπευτικές συνεδρίες. Η θεραπευτική παρέμβαση γίνεται μέσα από στοχευμένες δραστηριότητες στα φωνήματα που δυσκολεύουν το παιδί ή γίνεται και πλήρης φωνολογική ενημερότητα σε όλα τα φωνήματα της ελληνικής γλώσσας. Η διαδικασία είναι ευχάριστη καθώς οι περισσότερες δραστηριότητες μοιάζουν με παιχνίδια και προσαρμόζονται ανάλογα την ηλικία και τα ενδιαφέροντα του εκάστοτε παιδιού.

Πηγή: psychologynow.gr – Σωτηρία Κάκου: Λογοθεραπεύτρια

Πλήρες υλικό με ασκήσεις Φωνολογικής Ενημερότητας μπορείτε να βρείτε και στα βιβλία του Ειδικού Παιδαγωγού – Συγγραφέα Φώτη Παπαναστασίου “Μαθησιακές Ευκολίες” & “Dyslexia Box” από τις Εκδόσεις ΠΕΔΙΟ