13 Απαντήσεις για τη ΔΕΠΥ

Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του «ΔΕΠΥράζει» από τις εκδόσεις ΠΕΔΙΟ, το Τaλκ μίλησε με τον Φώτη Παπαναστασίου,

 ειδικό παιδαγωγό και συγγραφέα, για τη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής ή/και Υπερκινητικότητας, που στις μέρες μας απασχολεί ολοένα και περισσότερους γονείς και εκπαιδευτικούς.

• Τι ακριβώς είναι η ΔΕΠΥ; Είναι Μαθησιακή Δυσκολία;

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής ή/και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) είναι μια από τις πιο συχνότερα εμφανιζόμενες συμπεριφορικές διαταραχές και η συχνότερη νευροαναπτυξιακή διαταραχή της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Δεν πρόκειται για Ειδική Μαθησιακή Δυσκολία, αν και επηρεάζει την ακαδημαϊκή επίδοση του μαθητή. Πρόκειται για μια διαταραχή που μπορεί να διαγνωστεί σε άτομα όλων των ηλικιών και είναι μια δια βίου κατάσταση για το άτομο.

• Πόσο συχνά εμφανίζεται;

Η ΔΕΠΥ εκδηλώνεται στο 5-7% των παιδιών και απαντάται σε όλες τις εθνότητες, φυλετικές ομάδες και κοινωνικές τάξεις. Δηλαδή, σε μία τάξη των 30 παιδιών τα 2 παιδιά τουλάχιστον θα έχουν ΔΕΠΥ.

• Η ΔΕΠΥ σημαίνει και χαμηλή νοημοσύνη;

Ως διαταραχή, η ΔΕΠΥ δε σχετίζεται με χαμηλό νοητικό δυναμικό, εκτός των περιπτώσεων που συνυπάρχει με κάποιο σύνδρομο που συνοδεύεται από χαμηλή νοημοσύνη. Ωστόσο, χαρακτηριστικό είναι πως τα παιδιά με ΔΕΠΥ συνήθως δυσκολεύονται να ολοκληρώσουν ή υστερούν στα τυπικά τεστ νοημοσύνης. Η επίδοσή τους είναι χαμηλότερη ίσως εξαιτίας των απαιτήσεων για συγκέντρωση και διατήρηση της προσοχής αυτών των δοκιμασιών ή των σχολικών ελλειμμάτων των παιδιών με ΔΕΠΥ.

• Ποια τα αίτια εμφάνισης της; Μπορεί να την προκαλέσει η ελλιπής γονική φροντίδα;

Για την εκδήλωση της ΔΕΠΥ υπάρχουν δεδομένα που εμπλέκουν κυρίως γενετικούς, νευροβιολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η επιστημονική κοινότητα δεν έχει ξεκαθαρίσει πλήρως σε ποιο βαθμό και με ποιο τρόπο καθένας από τους παραπάνω παράγοντες συμβάλει στην εμφάνιση της ΔΕΠΥ. Δεν έχει ακόμη ταυτοποιηθεί κάποιο μεμονωμένο γονίδιο ή μια και μόνο βιολογική αιτία εμφάνισης της ΔΕΠΥ. Ίσως η αιτία να είναι ένας συνδυασμός πολλών και διαφορετικών παραγόντων. Σε καμία περίπτωση δεν είναι αποτέλεσμα ελλιπής γονικής φροντίδας, ανεπαρκής διδασκαλίας ή έλλειψης πειθαρχίας. Ωστόσο, όλες αυτές οι συνθήκες επηρεάζουν σημαντικά τη συχνότητα και την ένταση των συμπτωμάτων.

• Ποια είναι τα συμπτώματα;

Τα συμπτώματα διαφοροποιούνται αναλόγως τον τύπο της ΔΕΠΥ. Οι τύποι είναι τρεις, ο απρόσεκτος, ο υπερκινητικός – παρορμητικός και ο συνδυασμένος. Ορισμένα συμπτώματα του απρόσεκτου τύπου είναι τα εξής: αποτυγχάνει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στις λεπτομέρειες, δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή του, συχνά φαίνεται ότι δεν ακούει όταν του απευθύνονται, αδυνατεί να ακολουθήσει οδηγίες, δυσκολεύεται να οργανώσει σχολικές εργασίες και δραστηριότητες, χάνει τα πράγματά που είναι απαραίτητα για εργασίες ή δραστηριότητες και διασπάται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα. Τα συμπτώματα του δεύτερου τύπου (υπερκινητικός – παρορμητικός) είναι τα εξής:  κινεί νευρικά τα χέρια του ή τα πόδια του ή στριφογυρίζει, εγκαταλείπει τη θέση του σε περιπτώσεις που δεν επιτρέπεται, τρέχει ή σκαρφαλώνει σε καταστάσεις που δεν αρμόζει, φαίνεται να είναι κουρδισμένος, μιλά υπερβολικά και πολύ συχνά δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του. Ο τελευταίος τύπος, ο συνδυασμένος, παρουσιάζει συμπτώματα από τους δύο προηγούμενους.

• Πώς γίνεται η διάγνωση;

Οι ειδικοί συλλέγουν κι αξιοποιούν στοιχεία από το ιατρικό κι αναπτυξιακό ιστορικό του παιδιού, από τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς, καθώς κι από την κλινική εικόνα του παιδιού. Η διάγνωση της ΔΕΠΥ είναι κλινική και δεν υπάρχει κάποια ειδική εξέταση ή κάποιο εξειδικευμένο τεστ που διαγιγνώσκουν τη διαταραχή.

• Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα;

Τα αγόρια και τα κορίτσια τείνουν να εκδηλώνουν διαφορετικά συμπτώματα της ΔΕΠΥ.  Τα συμπτώματα των αγοριών (κλινική εικόνα) είναι πιο έντονα και άμεσα παρατηρήσιμα σε σχέση με αυτά των κοριτσιών και γι’ αυτό τον λόγο η διάγνωσή της στα κορίτσια είναι πιο περίπλοκη απ’ ότι στα αγόρια. Τα αγόρια με ΔΕΠΥ συμπεριφέρονται με τρόπο που είναι δύσκολο να τον αγνοήσουν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί. Αυτό εξηγεί γιατί τα αγόρια έχουν τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να διαγνωστούν με ΔΕΠΥ απ’ ότι τα συνομήλικα κορίτσια. Ακόμη τα κορίτσια διαγιγνώσκονται με ΔΕΠΥ πέντε χρόνια αργότερα από τα αγόρια. Τα αγόρια κατά μέσο όρο στην ηλικία των 7, ενώ τα κορίτσια στην ηλικία των 12. Έρευνες δείχνουν επίσης πως το 75% των κοριτσιών με ΔΕΠΥ δεν έχουν πάρει διάγνωση ποτέ.

• Με ποιες άλλες διαταραχές ή δυσκολίες μπορεί να συνυπάρχει η ΔΕΠΥ;

Ένα μεγάλο ποσοστό (65% περίπου) των παιδιών με ΔΕΠΥ εμφανίζουν επίσης μια ή περισσότερες συνυπάρχουσες διαταραχές. Γίνεται κατανοητό πως η συνύπαρξη κάποιας άλλης διαταραχής με τη ΔΕΠΥ είναι σχεδόν ο κανόνας. Οι πιο συχνές από αυτές είναι οι εξής: εναντιωματική/προκλητική διαταραχή ή/και διαταραχή διαγωγής, Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες, Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος, γλωσσικές διαταραχές, συναισθηματικές διαταραχές, διαταραχές ύπνου, Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας, Διαταραχή Κατάχρησης Ουσιών και άλλες ψυχικές – συναισθηματικές διαταραχές.

• Η διατροφή μπορεί να βοηθήσει;

Καμία έρευνα ως τώρα δεν έχει αποδείξει έναν τέτοιο ισχυρισμό. Η ειδική διατροφή μπορεί να βελτιώσει την υπερδραστηριότητα αλλά δεν υπάρχει κανένα αποδεδειγμένο επιστημονικό στοιχείο ότι βελτιώνει την συγκέντρωση της προσοχής ή την παρορμητικότητα. Σίγουρα τα παιδιά με ΔΕΠΥ θα πρέπει να ακολουθούν μια διατροφή χαμηλή σε λιπαρά, με πολλές βιταμίνες και με όσο το δυνατόν λιγότερη ζάχαρη.

• Η φαρμακευτική αγωγή είναι η καταλληλότερη επιλογή;

Η φαρμακευτική αγωγή συστήνεται σε περιπτώσεις που εκδηλώνονται ακραίες συμπεριφορές που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή του παιδιού και των γύρω του. Σε καμία περίπτωση μια φαρμακευτική αγωγή από μόνη της δεν μπορεί να βοηθήσει ένα παιδί με ΔΕΠΥ, αν ταυτόχρονα δεν υπάρχει μια σωστή και στοχευμένη εκπαίδευση / υποστήριξη στο σπίτι και στο σχολείο και μια συμπεριφορική προσέγγιση.

• Η μεγάλη πειθαρχία αποτρέπει την εκδήλωση της ΔΕΠΥ;

Ο τρόπος ανατροφής με μεγάλη πειθαρχία ή όχι δεν έχει σχέση με τη ΔΕΠΥ. Ωστόσο η ενεργή συμμετοχή των γονιών στη θεραπευτική μέθοδο είναι καθοριστικής σημασίας για την εξελικτική πορεία της ΔΕΠΥ στο παιδί.

• Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;

Το παιδί με ΔΕΠΥ χρειάζεται ό,τι και όλα τα παιδιά: αγάπη, αποδοχή, προστασία και ελευθερία να μεγαλώσει και να μάθει. Απεριόριστη και αδιαπραγμάτευτη αποδοχή της διαφορετικότητας, πολλή υπομονή, σταθερότητα στη συμπεριφορά, κατάλληλη εκπαίδευση και σωστή υποστήριξη θα βοηθήσουν πραγματικά το παιδί με ΔΕΠΥ να ξεδιπλώσει τα ιδιαίτερα ταλέντα του και νιώσει ισότιμο στη μάθηση, όπως οι συνομήλικοι του. Για να μπορέσει να έχει τα βέλτιστα αποτελέσματα για τα παιδιά με ΔΕΠΥ οποιοδήποτε πρόγραμμα παρέμβασης και υποστήριξης, είναι απαραίτητο να λειτουργεί άψογα το θεραπευτικό τρίγωνο: παιδί – γονείς – ειδικοί. Είναι, λοιπόν, ζωτικής σημασίας η ενεργή συμμετοχή των γονέων. Θα πρέπει και οι δύο γονείς να εφαρμόζουν κοινές στρατηγικές υποστήριξης και προσέγγισης και συνεργάζονται στενά με όλους τους ειδικούς που εμπλέκονται με την παρέμβαση του παιδιού. Τα βήματα για την επιτυχία είναι τρία:

• Να αφήνουν χρόνο για παιχνίδι
• Να δημιουργήσουν μία ρουτίνα
• Να είναι θετικοί

• Πείτε μας δυο λόγια για το νέο σας βιβλίο «ΔΕΠΥράζει»

Το νέο μου βιβλίο «ΔΕΠΥράζει», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις ΠΕΔΙΟ, στοχεύει να βοηθήσει τους μαθητές με Διαταραχή Ελλειματική Προσοχής ή/και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ/Υ) να κατακτήσουν δεξιότητες απαραίτητες για την ακαδημαϊκή τους πορεία, την κοινωνική τους ένταξη και τη διαχείριση της συμπεριφοράς τους. Αποσκοπεί επίσης να γίνει ένα εργαλείο στα χέρια των εκπαιδευτικών και των γονιών για την ανίχνευση της ΔΕΠΥ και τη δημιουργία ενός προγράμματος Παρέμβασης και Υποστήριξης.

Όλες οι ασκήσεις του βιβλίου «ΔΕΠΥράζει» στην αρχή είναι απλές και σταδιακά παρουσιάζουν αυξημένο βαθμό δυσκολίας και πολυπλοκότητα. Στο παιδί δίνεται η δυνατότητα να αντιλαμβάνεται αμέσως την επιτυχία και την πρόοδο, με αποτέλεσμα να έχει άμεση ανατροφοδότηση και επιθυμία να συνεχίσει τη διαδικασία της παρέμβασης. Όλες οι ασκήσεις έχουν δοκιμαστεί για πολλά χρόνια σε παιδιά με ΔΕΠΥ, και τα αποτελέσματα ήταν θετικά και πολύ ενθαρρυντικά. Απευθύνονται σε μαθητές νηπιαγωγείου, δημοτικού και των πρώτων τάξεων του γυμνασίου και μπορεί να δοθούν τόσο από τους εκπαιδευτικούς όσο και από τους γονείς.

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Τaλκ

www.eidikospaidagogos.gr